24 + siostry zakonne, klerycy, mieszczanie, zakonnicy, asysta legata, muzykanci Aldony, pachołcy, ogrodniczkowie - w miarę potrzeby.
KOBIECYCH
6: Elżbieta, córka Wacława II - królowa czeska, zjawa Dorota Drobotówna - klaryska ze Skały, później ksieni klarysek w Nysie, z Krakowskiego Aldona Anna - córka Giedymina litewskiego, żona królewicz Kazimierza, Litwinka Weronika - klucznica na dworze w Tarszku, Litwinka Grażyna - dworka Aldony, później żona Jana Kapusty, Litwinka Jagna - dziewka kuchenna na dworze w Nysie, Ślązaczka
MĘSKICH
17: Nankier Kołda - młody ksiądz, potem biskup wrocławski, Ślązak, Polak, Herbu Oksza Paweł z Przemankowa - biskup krakowski, z Sandomierskiego, Herbu Półkozic Jan Muskata - kanonik krakowski, archidiakon łęczycki, Ślązak. Herbu Gzdawa Mikołaj von Bantsch - kanonik wrocławski, administrator diecezji, minister Henryka VI ks. wrocławskiego; z możnego patrycjatu wrocławskiego, Niemiec Arnold von Protzan - kanonik wrocławski i kanclerz kapituły, Ślązak, Niemiec Piotr z Bytkowa - kanonik wrocławski, Ślązak, Polak Henryk z Wierzbna - kanonik wrocławski, Ślązak, Polak Konrad von Loslau - augustianin, kuchmistrz zakonu augustiańskiego, Ślązak, Niemiec Piotr z Auvergne - legat kolektor papieski, Francuz Beppo Acciajuoli - bankier florencki, Włoch Salomon - marszałek dworu i kuchmistrz ks. Bolka Legnicko-Brzegskiego, Żyd Erchard Szmidt - snycerz w drzewie, niespełna rozumu, Ślązak, Niemiec Francois - czeski paź Jan Kapusta - szewc wrocławski, Ślązak, Polak Gracjan Jochel - totumfacki na dworze biskupim w Nysie, Ślązak Jan Luksemburg - król czeski, mąż Elżbiety Jan Wiener - kanonik u św. Krzyża
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
1: Murzynek + siostry zakonne, klerycy, mieszczanie, zakonnicy, asysta legata, muzykanci Aldony, pachołcy, ogrodniczkowie - w miarę potrzeby.
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Prolog - 7 scen Akt I - 10 scen Akt II - 9 scen Akt III - 10 scen
MIEJSCA AKCJI
Prolog - Tarszek, pow. Brzesko, woj. Kraków (dekanat borzęciński) Akt I - Wrocław, lato, rok 1327 Akt II - Nysa, jesień, 28 września 1338 r. Akt III - Wrocław, koniec maja, godzina wczesna, rok 1341
Rzecz dzieje się w latach 1292-1341.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Płaszcz Nankiera jako droga ratunku i źródło powstania legendy, cudu.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Brak.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza z elementami poezji.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język archaiczny, wtrącenia z języka niemieckiego i łaciny. Trudny w mowie.
Przybliżenie postaci biskupa Nankiera, ukazanie jego cnót, przedstawienie go jako osoby prawej, która ma odwagę wyznawać swe poglądy i bronić słusznych spraw, a zarazem (jak przystało na sługę Bożego) głosić słowo Chrystusa i zasady Ewangelii - to wszystko może stanowić doskonałe zaplecze do rozważań o świętości we współczesnym świecie.
Czym środowisko kościelne w XIII w. różniło się od współczesnego? Przywary wytykane duchownym: skąpstwo, zadufanie, obżarstwo, pijaństwo, zakłamanie, rozpusta - czy aby na pewno są już nieaktualne?
Motyw zakazanej, romantycznej miłości duchownego do młodej niewiasty. On kocha ją, ona jego, ale nie mogą być ze sobą, więc ona ucieka i zamurowuje się w klasztorze, a on schodzi na złą drogę - nie jest już przykładnym kapłanem, a szukającym wszędzie zwady buńczucznym łotrem. Temat często wykorzystywany w opowieściach miłosnych, telenowelach i romansach.
Zgubne skutki pijaństwa i zamiłowania do alkoholu - książę Henryk za kilka beczek wina oddaje zamek Milicz. Współcześnie może nie oddaje się zamków, ale często słyszy się o dobrach przegranych w trakcie spotkań suto zakrapianych alkoholem.
Niechęć do Niemców.
A.K.
Dwie skrajne metody na ucieczkę od zbyt trudnej rzeczywistości - poświęcenie swojego życia Bogu i życie w ciągłym grzechu.
Kwestia śląskiej tożsamości: kim jest Ślązak?
ARNOLD: A nasz Łokietek?… MIKOŁAJ: Nasz?! Coś ty Polak? Powiedz mi, mości kanoniku, jakiej ty jesteś narodowości? ARNOLD: Ja? Ślązak.
E.O.
Historia o upływie życia. O tym jak jakieś historie się wypełniają, inne są nieskończone. O tym, czego nie zdążymy zrobić i że zawsze nie zdążymy czegoś zrobić.
Siła oddziaływania między wiarą a władzą. Legendy, cuda, mity, uroczyska i zjawy.
Poczucie tożsamości. Silne konflikty wewnętrzne.
Przynależność państwowa Śląska. Co szerzej pozwala nam się przyjrzeć poczuciu narodowości i/lub autonomii.
Czym są ziemie, na których się urodziliśmy? Skąd pochodzimy?
Osobowości borderline.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Wymaga uwspółcześnienia i adaptacji.
A.K.
Postaci żywe, z krwi i kości, rubaszne, czasem zabawne, wzbudzające sympatię.
E.O.
Jeżeli nie traktować zbyt serio i poważnie postaci, i lekko odciąć je od obciążeń historycznych, to są one bardzo interesujące, wypełnione po brzegi rozdarciem, trochę groteskowe. Niespokojne duchy. Wszystkich można posłać do psychiatry. Albo na scenę i też powinno to przynieść korzyści i efekty.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Tekst nie powinien sprawiać kłopotów przy inscenizacji, autorka zostawia dużo miejsca na własną inicjatywę. Ciekawy pomysł do wykorzystania - piosenki.
A.K.
Głównym problemem jest archaiczny język. Pytanie jak można uwspółcześnić ten tekst? Na wykorzystanie zasługuje na pewno wątek Śląska i Ślązaków w kontekście historycznym i obyczajowym.
E.O.
Myślę, że można mniej dosłownie potraktować przestrzenie i czas, inspirując się choćby Dogville Larsa von Triera. Świat budują tu wyraźnie relacje i wewnętrzne konflikty. Warto wpuścić trochę tlenu, powietrza.
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Tekst ciekawy, jednak bardziej do adaptacji filmowej niż teatralnej. Mocno archaiczny.
A.K.
Brak.
E.O.
Interesujący dramat, warty przeczytania nie tylko dla odświeżenia sobie paru lekcji historii. Mam wrażenie, że dziś bardzo aktualne i ważne jest zadawanie sobie pytań o tożsamość - w kosmopolitycznym świecie, ze strefą Schengen, z milionem uchodźców, z nielegalnymi imigrantami. Ale też o tę tożsamość w skali mikro, zastanawiając się nad miejscami z dzieciństwa, nad kadrami, które zostały nam w głowie, nad wszystkimi naszymi miejscami pobytu.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1950
WYDANIE
Iłłakowiczówna Kazimiera, Ziemia rozdarta albo świętość nie popłaca, „Dialog”, 1961, nr 7, s. 5-38.
DOSTĘPNOŚĆ
w bibliotekach
PRAPREMIERA
4.01.1962 - Teatry Dramatyczne (Teatr Polski), Poznań, reż. Stefan Burczyk
INNE WAŻNE REALIZACJE
6.05.1984 - Teatr Polskiego Radia, reż. Wojciech Maciejewski
