80 a) 18 postaci głównych (za postaci główne uznane zostały te, które występują aktywnie w minimum 2 aktach) b) 62 postaci pobocznych (za postaci poboczne uznane zostały te, które występują aktywnie maksymalnie w jednym akcie i mają znaczący dla całości tekst) + głosy i krzyki tłumów + głos Skarżyńskiego i Naczelnego Doktora + nieokreślona liczba Oficerów, Żołnierzy, Przechodniów, Obywateli, Pielęgniarek
KOBIECYCH
13: a) 7 postaci głównych: Pani Kańska Elżunia - córka Kańskich Barbara - córka Kańskich Pani Janicka Pani Pyzanek - sąsiadka Kańskich Wacia - rodzina Kańskich z Gdańska Ewusia (zwana też Ewunią) b) 6 postaci pobocznych 4 Dziewczyny (w tym Wikcia) Pani z dzieckiem Antonina
MĘSKICH
34: a) 10 postaci głównych Pan Kański Pan Janicki Mecenas Porucznik Drozd Porucznik Mirkiewicz Kapral Pypeć Pułkownik Chmura Major Wrzeszcz Młody - ochotnik Doktór Pęski
b) 24 postaci pobocznych Major, który ginie Porucznik Jagoda Porucznik Maj Pan Karśnicki - pracownik MSZ, sąsiad Kańskich Szpieg 12 Ochotników Stary - ochotnik Izraelita - ochotnik Jacek - mąż Barbary 4 Chorych (w tym Postać jak z wosku i Pan Jaś)
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
33: 2 dzieci: a) Mały Jurek - syn Waci b) Dziecko - dziecko Pani z dzieckiem
31 epizodystów: Dr Felicja Borowicz Włodzimierz - izraelita, ochotnik Pietrek Wyrostek Mały Pijany Sceptyk Kulejący - żołnierz Pan - jeden z gości kawiarni Inny Pan Jakiś Pan 2 Ktosiów Ktoś inny Jeszcze inny 6 Żołnierzy 2 Kelnerów Podporucznik 2 Przechodniów Jakiś Chłopak Kobieta 2 Mężczyzn Afiszer + głosy i krzyki tłumów + głos Skarżyńskiego i Naczelnego Doktora + nieokreślona liczba Oficerów, Żołnierzy (w tym zabójca Majora i 7 niemieckich jeńców), Przechodniów, Obywateli, Pielęgniarek
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Akty I-IX, bez podziału na sceny.
MIEJSCA AKCJI
Warszawa, 1-30 września 1939 r. Akt I - Wnętrze cukierni z wylotem na ulicę, obstawionym żardinierami, kolorowemi stolikami, pstremi parasolami. Akt II - Mieszkanie Kańskich. Na pierwszym planie stoi fotel oraz stolik z mapą i pismami, kredens na misy, dzbany. Na osobnym stoliku radjo. Akt III pt. CYTADELA WARSZAWSKA - Podwórze Cytadeli, w głębi mur i brama […]. Na pierwszym planie na prawo brama, na lewo dyżurka oficerska w przekroju z widocznym wnętrzem […] Akt IV pt. Wymarsz - wylot ulicy Marszałkowskiej w stronę Puławskiej w Warszawie, w głębi barykada w poprzek ulicy i pomnik Lotnika. Akt V pt. Na stanowisku - Boisko na Agrykoli. Na lewo armata wielkiego kalibru, widzimy tylko jej część, podstawę i łożysko. Akt VI pt. W szpitalu - Wnętrze szpitala. Sala z szeregiem łóżek. Na lewo sala operacyjna. Na prawo korytarz. Akt VII - Mieszkanie Kańskich, ten sam pokój co w akcie drugim. Na środku piramida krzeseł. W trakcie sceny bombardowanie powoduje zawalenie części mieszkania, które widzimy. Przez zniszczone mury widać niebo. Akt VIII pt. Ostatni strzał - Skrzyżowanie ulicy Brackiej i Jerozolimskiej. Na lewo cukierenka. Ogromna cisza. Akt IX pt. Golgota - Plac Trzech Krzyży. Na lewo część masywu kościoła św. Aleksandra - widać stopnie i zamknięte drzwi oraz skwerek z krzyżykami mogił (dopisek ręczny). Na prawo ul. Książęca. W drugim planie na lewo skwerek. Cisza, noc.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Walizki pani Pyzanek, które uwydatniają jej obojętność na sprawy narodowe, wspólnotowe i przyszłość Polski. Skarby pana Karśnickiego, który zostawia cenne rzeczy u Kańskich z myślą o szybkim powrocie. Dużo broni w poszczególnych aktach, raz do walki, raz do ukrycia. Inwalidzi wojenni w szpitalu wymagają specjalnego pomysłu i wysiłku charakteryzatorskiego i kostiumowego.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Mein Kampf Adolfa Hitlera.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Trochę przestarzały. Trudno się czyta, tym bardziej, że jest to maszynopis z odręcznymi uwagami. Dialogi długie, chwilami nużące.
1939 / bombardowanie / Hitler / kalectwo / kapitulacja / majątek na wojnie / miłość rodzicielska / Niemcy / okupacja Warszawy / pomoc sąsiedzka / śmierć / Warszawa / władza / wojna / II wojna światowa / wrzesień ’39
TROPY INTERPRETACYJNE
Pamięć poprzedniej wojny, która skutkuje przerażeniem nadchodzącą.
Ciekawy wątek zaskoczenia sposobem prowadzenia szybkiej wojny przez Niemców. Polacy byli zupełnie nieprzygotowani na nowy rodzaj wojny, na blitzkrieg, na wojnę z maszynami, na wojnę totalną. Problem uśpionej czujności, nieuzbrojonej Polski. Może wiara w pokój jest naiwna, bo zawsze czyha uśpiony barbarzyńca, który w odpowiednim momencie zaatakuje ze zdwojoną siłą…
Zapał młodych do walki, do wojny, poparty naiwną pewnością, że szybko zostanie wygrana. Polacy wierzą, że pokonają Niemców (i kogokolwiek innego) raz dwa! Zupełny brak świadomości konsekwencji. Zastanawia mnie, kiedy zaczynasz rozumieć, że wojna to bezsensowna śmierć w imię cudzych interesów. Obawiam się, że do wielu ludzi nie dociera to nigdy.
Gdyby kobiety były u władzy, nie byłoby wojen. Kapitalna rozmowa Janickiej i Kańskiej o wychowywaniu mężczyzn do władzy i o możliwościach spełnienia tego powołania, jakie na globalną skalę daje tylko wojna! Janicka opowiada też o płaczu kobiet. Kobietom pozostaje tylko płacz, kiedy ich synowie, wychowywani przez nie według woli mężów, idą na wojnę. Młode kobiety chcą tu walczyć, chcą być na równi z chłopcami, ale starsze kobiety wiedzą, że równość i emancypacja leżą gdzie indziej, a już na pewno nie w równym umieraniu.
W tym dramacie mężczyźni twierdzą, że kobiety nie mogą iść na wojnę, bo nikt nie uczył ich nigdy zwyciężać… Ale jest to też tekst o tym, że nie można ignorować roli kobiet w I i II wojnie światowej - w trakcie I wojny nie zauważono ich możliwości, a potem ich wkładu i to nie powinno się powtórzyć.
M.J.
Dzieci i młodzi ludzie w konfliktach zbrojnych. Obecna sytuacja w Izraelu i Palestynie, gdzie dzieci są używane jako żywe tarcze zbrojne. Bardzo często zapał i zaangażowanie młodych wykorzystywane jest przeciwko nim. Wiara w to, że wojna szybko się zakończy i, co więcej, że zostanie wygrana, jest wiarą naiwną, nie mającą przełożenia na rzeczywistość. Dzieci - żołnierze. Armie budowane z młodych, nastoletnich osób, które giną w imię tzw. wyższych idei. A tak naprawdę są jedynie wykorzystywane przez system, politykę i państwo.
Motyw nadziei i wiary. Jak długo można wierzyć w to, co jest już z góry skazane na niepowodzenie? Czy naprawdę trzeba ponosić ofiarę? Może wyciągając wnioski z wcześniejszych, niekoniecznie swoich, doświadczeń należy umieć zrezygnować i ochronić siebie?
Władza i polityka. Motyw szeroko wykorzystywany we współczesnym kinie, w filmach, serialach (m.in. Homeland, House of Cards).
A.K.
Wojna i udział dzieci w wojnie. Dzieci, które od małego są przygotowywane do politycznej rozgrywki. Każdy zna współczesne zdjęcia kilkunastolatków z bronią w ręku. W dramacie pojawia się postać oddana przez swojego ojca na taki „żołnierski trening”. Po latach powraca on jako człowiek, który nie jest w stanie samodzielnie myśleć, może tylko wykonywać rozkazy - gdyby miał zabić własną rodzinę, zrobiłby to. Rozkazy dowództwa są jedynym drogowskazem. Rosnące przejawy socjopatii.
Kalectwo. Funkcjonowanie szpitali, szczególnie podczas wojny, ale można to przełożyć na katastrofę, rozległy wypadek, atak terrorystyczny, przeszczep narządów, czyli wszystkie te sytuacje, kiedy potrzebujących jest tak wielu, że należy dokonywać selekcji, czyje życie ratować. Czy lekarz lub pielęgniarka mogą podejmować takie decyzje? Czy są życia ważne i mniej ważne? Co pozwala nam ustalić tę hierarchię: wiek? stan ofiary? płeć?
Figura pielęgniarki - obiekt seksualny czy ratujący anioł?
Utrata wartości i trwanie nadziei. Daremność życia. Ateizm.
Znaczenie i być może konieczność ofiary. Czy opisane w dramacie wydarzenie można uznać za ofiarę złożoną czasowi lub historii? Dziś też ją składamy?
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Ogromna obsada. Mądrzy, dobrzy bohaterowie, którzy szanują się nawzajem, wierzą w miłość i mają ideały.
M.J.
Wielu bohaterów, dlatego część z nich jest jedynie zarysowana. Postaci z krwi i kości.
A.K.
Dialogi bywają przegadane, niektóre postacie tylko naszkicowane, czyli krótko: gdzieś trzeba uciąć, gdzieś dodać.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Bombardowania! Bardzo dużo scen zbiorowych. Raczej scenariusz do filmu niż do wystawienia na scenie.
M.J.
Wymaga uwspółcześnienia i adaptacji. Sztuka jest ciężka w realizacji - mnogość scen zbiorowych i duża liczba bohaterów.
A.K.
Dobrze jest znaleźć współczesną sytuację - niekoniecznie wojnę w sensie fizycznym, zewnętrznym - która jest podobnym przebiegiem emocjonalnym, rozdarciem, upadkiem wartości, utratą wiary i tlącą się nadzieją.
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Idealny scenariusz do filmu, aktualne władze prawdopodobnie dofinansują go od ręki w kategorii filmów historycznych.
Nigdy nie widziałam tak dużej obsady na scenie - nawet w operze!
M.J.
Kruchość ludzkiego życia. Niepewność, strach, przemoc i śmierć.
A.K.
Kiedy czytałam dramat, przypomniał mi się wiersz, który doskonale dopełnia moje odczucia: Rozchorowałem się w dzieciństwie Z głodu, ze strachu. Zdzieram z wargi skórkę, I oblizuję wargę: jest słonawa I chłodna, dobrze to zapamiętałem. A jednak idę, jednak idę, idę, Siedzę na schodach od frontu, wygrzewam Się na tych schodach, i w malignie idę Posłuszny tonom fletu szczurołapa Do rzeki; siadam, grzeję się, mam dreszcze. A matka stoi palcem na mnie kiwa, To niby blisko, a nie sposób podejść; Zbliżam się - stoi może o pięć kroków I kiwa na mnie; przybliżam się - stoi Znów pięć kroków, przyzywa. Gorąco Mi się zrobiło, rozpiąłem kołnierzyk I położyłem się. - Aż nagle trąby Zagrzmiały światło uderzyło w oczy, Kłus koni, matka ponad jezdnią wzlata I kiwa na mnie - uleciała… Teraz Śnię biały szpital wśród jabłoni białych I aż pod brodę białe prześcieradło, I biały doktor wpatruje się we mnie, I biała w nogach stoi pielęgniarka, Skrzydłami z wolna rusza. Tak zostali. A matka przyszła, palcem pokiwała - I uleciała… źródło: Tarkowski Arseniusz, Rozchorowałem się w dzieciństwie, (przeł. W. Dąbrowski) w: Pierworództwo, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1971, s.46-47.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1905
WYDANIE
Tekst nie został nigdy wydany.
DOSTĘPNOŚĆ
Maszynopis dostępny w Bibliotece Stowarzyszenia Autorów ZAIKS w Warszawie.
