31 + tłum uliczny, służba dworska, dostojnicy, żołnierze
KOBIECYCH
6: Eudoksja - córka Justyna, syna Wigilancji Zofia - żona Justyna Mataswintha - wdowa po królu ostrogockim Witygesie i po Germanosie 2 Dziewczyny - sąsiadki kowala Kobieta
MĘSKICH
15: Basileus Justynian - zwany Wielkim Justyn - syn Wigilancji, zarządca pałaców, siostrzeniec Basileusa Justyn - syn Germanosa, synowiec Basileusa Silentariusz Paweł Sergiusz - dowódca straży patrycjusza Belizara Antemiusz Marcellus Joannes Patrycjusz Belizar Piotr Barsymes - prefekt Praetorio Wschodu Patriarcha Kwestor Konstanty Kowal Dowódca Konwoju Żołnierz
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
10: Niebieskich + tłum uliczny, służba dworska, dostojnicy, żołnierze
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Akty I-III, bez podziału na sceny.
MIEJSCA AKCJI
Rzecz dzieje się w Bizancjum w r. 563. Akt I - na polu pod miastem. Akt II - na ulicy. Akt III - w sali posiedzeń w pałacu.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Sztylet, który ma być narzędziem do zgładzenia cesarza Justyniana. Dwie gliniane tabliczki: I - list do króla informujący o zdradzie i planowanym zabójstwie cesarza; II - list Eudoksji do kochanka Sergiusza, będący dowodem jej zdrady przeciwko Cesarzowi i przyczyną jej śmierci.
Hertzówna przenosi nas do czasów wczesnego średniowiecza, na dwa lata przed śmiercią bizantyńskiego cesarza Justyniana Wielkiego. Barbarzyńskie czasy, kiedy ludzkie życie niewiele znaczyło, czasy pogardy, przemocy, czasy „maczugi”. Dramat jest fantazją na temat Justyniana Wielkiego. Czasy i atmosfera podobna do współczesnej Rosji - Putin to Justynian. Pasują do siebie te dwie osobowości. Naszego obecnego, nieoficjalnego przywódcę (piszę to pod koniec 2015 roku) można również przyrównać do Justyniana. Cesarz był fanatykiem religijnym, bardzo radykalnym. Reformator rzymskiego prawa - współczesne europejskie sądownictwo wiele mu zawdzięcza. Był też postacią bardzo kontrowersyjną, świadczyć o tym mogą pisma Prokopiusza, z których wyłaniają się dwa totalnie sprzeczne obrazy cesarza. Z jednej strony chłopski syn, o chwiejnym charakterze, porywczy, okrutny, nie uznający twórczości innej niż prawosławna, z drugiej - potęga intelektu, wielki wódz! W całym dramacie nie znajdziemy ani jednej prawdziwie szlachetnej postaci, nikt tu nie walczy o lepszy świat. Kobiety dorównują mężczyznom w okrucieństwie i ambicji. Wojny to najlepszy sposób na szybki zysk. Można tym dramatem porozmawiać o, często ostatnio przywoływanych publicznie, europejskich wartościach. Przyjrzeć się uczciwie tej spuściźnie, odziedziczonym wzorcom i ideałom - może znajdziemy przyczyny obecnego europejskiego kryzysu.
D.G.
Kwestie władzy i chęci pozbycia się panującego.
Poświęcenie własnego dziecka w celu uratowania samego siebie.
Okrucieństwo wobec istot słabszych, będących niżej w hierarchii społecznej.
Kobieca siła i odwaga zestawiona z męską słabością i tchórzostwem.
A.K.
Hertzówna opowiada o - jakby to górnolotnie nie zabrzmiało - kondycji człowieka, który jest istotą pełna okrucieństwa i z radością daje temu upust, napędzany perspektywą zysku i władzy.Ludzie tu tańczą na trupach, rozłupują im czaszki - dla jednych jest to interesujące, zabawne widowisko, dla drugich możliwość rozładowania energii. Plują w twarze tych, których niedawno deklarowali się kochać. Nie pomijają żadnej okazji, żeby kogoś wyzwać. Tu nie ma wspólnych frontów, są tylko sprzyjające okazje by kogoś zdeptać i umoczyć w błocie. To opowieść o mrocznych instynktach, które niepohamowane dochodzą do głosu. I niewystarczające jest już zadawanie fizycznego bólu, trzeba znaleźć sposób by drugi człowiek stracił poczucie godności, gdyby je jeszcze miał. Miasto z Wielkiego króla to świat być może bez boga, a z pewnością bez człowieczeństwa. Świat się skończył, jesteśmy już po jego końcu. Przeżyliśmy, ale nikogo to nie obchodzi.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Mięsiste postaci, śliskie, bardzo ciekawy, dobry materiał aktorski.
D.G.
Postać Eudoksji - wyzwanie aktorskie. Postać bardzo ciekawie zbudowana, nieoczywista, budząca sprzeczne emocje.
EUDOKSJA: Nie chcę do klasztoru… Jestem cesarską księżniczką i chciałam być kiedyś cesarzową, a jeśli nie… […] Wiedziałam zaraz, że mi nie przebaczysz i dlatego nie płakałam i nie błagałam o litość… Zawiodłeś się, prawda? Myślałeś pewno: będzie nogi moje całowała… Otóż właśnie nie.
Pociąga w niej okrucieństwo i wcielone zło: EUDOKSJA: Ty mnie naprawdę kochałeś, panie, tak mi się wydaje, teraz, gdy przypomnę sobie… i dlatego spełnisz mi jedną, jedyną prośbę przed śmiercią. Jedną to nie dużo… I nie za trudną, panie. […] Każ go zamurować w podziemiach klasztoru, niech żyje tam aż mu włosy w mur wrosną, aż mu ciało odpadnie od kości, aż nam zacznie zazdrościć śmierci, nam, którzy umieramy przez niego…
A.K.
Bardzo złożone postacie. Podstawowe pytania dotyczą tu głównie ich emocji - które z uczuć i instynktów są prawdziwe? które są blefem? które zabijają nudę? które zaspakajają pragnienia?
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Dramat ma ogromny potencjał inscenizacyjny. Scenografię można potraktować umownie, słowo jest największą siłą tego dramatu i brzmi na tyle współcześnie, że można akcję ulokować nawet gdzieś w galaktyce.
D.G.
Wymaga ciekawego pomysłu inscenizacyjnego. Klasyczne podejście do tematu może rodzić trudności - monumentalne sceny - krajobraz pobitewny, ulice miasta, pałac.
A.K.
Możliwość zbudowania bardzo symbolicznych scen zbiorowych. Mogą nawet nawiązywać do znanych obrazów bitewnych. Ważne, aby uchwycić atmosferę uliczną, powietrze, którym oddychają bohaterowie.
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Ciekawostka dot. bohaterów i bohaterek dramatu: Teodora, żona Justyniana, była najsławniejszą cesarską żoną w dziejach Bizancjum, a nawet świata. Zanim została żoną, była prostytutką. To ona zapoczątkowała zmiany w ceremoniach dworskich - od czasów jej panowania dworzanie musieli oddawać hołd, cześć, również Cesarzowej, nie tylko Cesarzowi. Była prawdziwą heterą. Warto sprawdzić tło historyczne przed przeczytaniem tego dramatu. Biografie Teodory i Justyniana przypominają mi inną bardzo znaną współcześnie parę wielmożów: Elenę i Nicolae Ceaușescu.
D.G.
Sztuka bardzo ciekawa, otwierająca. Dobrze napisana i poruszająca ważne kwestie natury ludzkiej.
A.K.
Z dramatem kojarzy mi się, w ramach inspiracji, film Sin City Roberta Rodrigueza, lub Miasto Boga Fernando Meirellesa.
Po lekturze dramatu, przychodzi mi na myśl taki skrawek ziemi jak dzisiejsza Somalia. Kraj, o którym obecnie już niewiele wiemy, poza tym, że został nazwany „państwem upadłym” (znaczenie terminu wg Geralda B. Helmana i Stevena R. Ratnera) i jest uznany za miejsce o najtrudniejszych warunkach do życia na Ziemi. Od ponad 20 lat trwa tam wojna domowa, wiadomo o szalejących plagach szarańczy, klęsce głodu. Nie wiadomo ilu żyje tam ludzi i w jakich warunkach. Kim są dziś ludzie w Somalii? Kim można się stać żyjąc w takim miejscu lub się tam rodząc?
Niezwykle wciągający jest też sam rytm dramatu. Jest w pewnym stopniu snujący się, lepki, trochę jak ten powolny proces rozkładających się ciał porozrzucanych na trawie w pierwszym akcie.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1910 lub 1911
WYDANIE
Hertzówna Amelia, Dramaty zebrane, Wydawnictwo KUL, Lublin, 2003, ISBN 83-7363-134-8, „Wielki król”, s. 175-262 Hertzówna Amelia, Wielki król: dramat w 3 aktach, skład główny „Zjednoczeni Drukarze”, Warszawa, 1933 Hertzówna Amelia, Wielki król. Dramat w 3 aktach, skład główny „Dom Książki Polskiej”, Warszawa, 1933
DOSTĘPNOŚĆ
w bibliotekach
PRAPREMIERA
20.12.1975 r. - Teatr Polski, Bydgoszcz, reż. J. Wróblewski
INNE WAŻNE REALIZACJE
brak informacji
CIEKAWOSTKI
Dramat został po raz pierwszy opublikowany w dwutygodniku „Zdrój”, kolejne fragmenty ukazywały się w latach 1918 i 1919 (t.5, nr 3-6 oraz t.6, nr.1).
W 1911 r. tekst został odznaczony na konkursie Warszawskich Teatrów Rządowych.
[Po wydaniu książkowym „Wielkiego króla” w 1933 r.] Ukazała się jednak tylko krótka, choć rzeczowa, recenzja dramatu pióra K. Irzykowskiego (a nie - jak błędnie podają niektóre informacje - Stanisława Adamczewskiego) w „Roczniku Literackim". […] otwierała ona drogę przed tym tekstem do drzwi polskich teatrów. Lewko Marian, Wstęp, w: Hertzówna Amelia, Dramaty zebrane, Wydawnictwo KUL, Lublin, 2003, ISBN 83-7363-134-8, s. 5-21
