11: Maria Małgorzata Beinig - matka Marii Wdowa Stoss Hakenowa - sąsiadka Spiesowa - świadek Binderowa - właścicielka oberży Skromna dziewczyna wiejska Zuchwałe dziewczęta - I, II, III Zjawa senna matki Józefa
MĘSKICH
17: Józef Jakubowski - Polak, robotnik rolny, jeniec wojenny z armii rosyjskiej Kreuz - mieszka u Beinigów Kreischer - robotnik rolny Przewodniczący sądu Prokurator Sędzia Aptekarz - przysięgły Nauczyciel - przysięgły Ksiądz Obrońca Recht - dozorca więzienny Młodszy dozorca Redlich - świadek Pijany parobek Trzeźwy parobek Więzień Grund Woźny sądowy
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
4: Dzieci Małgorzaty: Gustaw, Paweł, Henryczek Oswaldek - synek Marii
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
W podtytule widnieją 22 obrazy, faktycznie utwór jest podzielony na 21 obrazów.
MIEJSCA AKCJI
Rzecz dzieje się w małej wiosce w Prusach Wschodnich, pomiędzy 1923 a 1926 rokiem. Pomiędzy pierwszym a drugim obrazem upływa miesiąc, pomiędzy drugim a trzecim - dwa lata. Dużo zmian scenograficznych, spora część akcji dzieje się na zewnątrz.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Brak uwag.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
W obrazie I raczej niemiecka muzyka ludowa, padają odniesienia do Mazurka, Oberka, Krakowiaka, ale sama autorka nie narzuca nic konkretnego w didaskaliach.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Współcześnie zrozumiały. Przewaga żywych dialogów, język brzmi bardzo dobrze, nie papierowo. Kilka dużych monologów bez szczególnego potencjału. Wtrącenia z języków obcych: głównie z języka niemieckiego.
Sytuacja ukraińskich sprzątaczek, generalnie uchodźców w Polsce, rasizmu.
D.G.
Stereotypy narodowościowe - tytułowy Jakubowski to ubogi Polak, robotnik rolny, nazywany przez Niemców przybłędą polskim, zawszonym Maćkiem.
Ciąża z gwałtu - główny bohater postanawia zaopiekować się dzieckiem Marii.
Morderstwo dziecka - Oswaldka. Jakubowski zostaje po raz kolejny niesłusznie uznany za winnego.
Bezgraniczna, ślepa wiara w sprawiedliwość i mądrość ludzi sprawujących wysokie stanowiska urzędnicze sprawia, że główny bohater zostaje skazany na karę śmierci za zabicie pasierba.
E.O.
Tematem dramatu jest szeroko rozumiane życie na emigracji, bycie imigrantem, kimś z trzeciego świata, w związku z czym dość mocno koresponduje ze współczesną dyskusją na temat przyjmowania uchodźców.
Równie wyraźnym tematem jest stosowanie kary śmierci. Dramat skłania do refleksji o jej nieodwracalności, zadaje pytania czy demokratyczna większość, czyjaś ambicja lub prawo może decydować o nadrzędnej wartości, jaką jest ludzkie życie. W kontekście kary śmierci zawsze znajduje się znak zapytania o to, czy jest to jeszcze kara, czy zwykłe, kolejne zabójstwo. Czym różni się morderstwo od kary śmierci?
Dramat Kalkowskiej stawia też kontrowersyjne pytanie czy dziecko, w tym wypadku, kilkuletnie, jest człowiekiem. Czy można dać mu jakiś głos i czy można postanowić o jego losie grając w karty czy inną grę.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Sceny rozpaczy. Jest przestrzeń na mocne wyraziste postaci i emocje.
D.G.
Niełatwa rola głównego bohatera jest dużym wyzwaniem aktorskim. W jednej z ostatnich scen rozmawia ze zjawą matki, porównuje swoje cierpienia do cierpień Chrystusa, płacze, krzyczy przez sen. Matka okazuje się być wobec niego surowa, jak wszyscy inni.
E.O.
Postaci interesujące, szczególnie czarne charaktery są „barwne”.
Końcówka dramatu jest bardzo emocjonalna, szerokie możliwości zagrania osoby skazanej na karę śmierci.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Zjawa senna Matki Józefa.
Wymaga precyzyjnego planu organizacyjnego odnośnie scenografii i przestrzeni. Przy całym powodzeniu, jakie sztuka osiągnęła, niedosyt musiała pozostawiać strona techniczna przedsięwzięcia. Zmiany dekoracji, przejścia od sceny do sceny, odbywały się za długo i stały w jawnym konflikcie z główną ideą tego typu dramaturgii, czyli naśladowaniem reportażu. Hernik Spalińska Jagoda, Eleonora Kalkowska - przywracanie pamięci, w: Kalkowska Eleonora, Sprawa Jakubowskiego. Doniesienia drobne, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2005, ISBN/ISSN: 83-923331-0-1, s. 3-18
D.G.
Zmiana miejsc akcji wymaga dobrej organizacji przestrzeni scenicznej.
Problemem może być również wielość postaci epizodycznych, część z nich można połączyć. W obrazie XIX pojawia się zjawa starej kobiety w chłopskim stroju - matki Jakubowskiego, która nawiedza go we śnie w celi. To jedyna odrealniona scena w dramacie, szczególnie wymagająca scenicznego rozwiązania.
E.O.
Potrzebny pomysł inscenizacyjny na bagna i utopienie dziecka.
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Brak uwag.
D.G.
Historia oparta na autentycznych wydarzeniach.
E.O.
Dramat interesujący do wystawienia we współczesnych czasach ze względu na bardzo uniwersalne pytania o humanitaryzm świata w dobie postępu i technologii, o odpowiedzialność za miejsce, w którym żyjemy.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1928
WYDANIE
Kalkowska Eleonora,Sprawa Jakubowskiego. Doniesienia drobne, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2005, ISBN/ISSN: 83-923331-0-1
DOSTĘPNOŚĆ
w księgarniach i bibliotekach
PRAPREMIERA
Kwiecień 1929, Volksbühne, Berlin, reż. Alfred Trostler, scenografia: Ernst Karchow
INNE WAŻNE REALIZACJE
prapremiera polska: 13.09.1929, Teatr Ateneum, Warszawa (w tłumaczeniu Józefa Brodzkiego), reż. Janusz Strachocki (współpracownik Leona Schillera, który zagrał również rolę tytułową)
CIEKAWOSTKI
Sztuka Kalkowskiej w Niemczech była interwencją w sprawie obcokrajowców traktowanych jako ludzie „drugiej kategorii”. Tymczasem w Polsce tekst „Josefa” zabrzmiał zupełnie inaczej, antyniemiecko, właśnie nacjonalistycznie - z polskich pozycji. - pisze w przedmowie wydania Instytutu Teatralnego Jagoda Hernik Spalińska.
