8: Pluton Orfeusz Hermes Cerber Oberżysta Grek I Grek II Starzec
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
nieokreślona ilość statystów: Menady Goście oberży
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
I akt - 4 sceny II akt - 4 sceny III akt - 2 sceny
MIEJSCA AKCJI
Akt I Kawiarnia w Delfach, Dom Orfeusza - sypialnia, Góry - spotkanie z menadami.
Akt II Hades: przestrzeń gdzie zostaje przyjęty Orfeusz przez Plutona i Persefonę, miejsca z duszami etc.
Akt III: Plener: spotkanie ze starcem, spotkanie z menadami.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Flet zwołujący menady.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Tematyka nawiązuje do mitów greckich i postaci, które są z nimi powiązane. Pojawiają się więc bohaterowie znani nam z mitologii. Również, choć nie bezpośrednio, widać wpływ Cocteau.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza poetycka.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język jest zrozumiały. Dialogi bardzo ciekawe. Tekst żywy, nie nudzi się. Akcja wartka.
KONWENCJA
tragedia filozoficzna
TEMATYKA
SŁOWA KLUCZE
afirmacja / analiza porządków kobiecości / cierpienie / filozofia absolutnej ciszy / izolacja od ziemskiego życia / kobiecość / konfrontacja z własnymi iluzjami / małżeństwo / miłość ponad śmierć / mitologia / niezwykłość życia / okrucieństwo / strata bliskich / sztuka apollińska / sztuka dionizyjska / śmiech / teoria śmiechu
TROPY INTERPRETACYJNE
Anarchia, religia, zależność jednostki od innych. Strach przed śmiercią. Feminizm, kobiety skupione na szukaniu szczęścia czy spełnienia w życiu, rozwiązłe, a szczęśliwe! Małżeństwo, dojrzewanie.
D.G.
Los zwykłego szarego człowieka, który przez całe życie wypiera zjawisko śmierci. Ma się za niezwyciężonego, nieśmiertelnego, bezkarnego człowieka, który uciekając w cynizm, alkohol, narkotyki, nie chce myśleć o swojej przyszłości, żyje chwilą, jest hedonistą, który nie liczy się z nikim i z niczym, dba tylko o siebie. Jednak często w momencie krytycznym (choroba, śmierć bliskiej osoby) uświadamia sobie, jak miałkie było jego życie i jak jego wygodna filozofia była złudna.
Mit artysty-boga, demiurga, który może wszystko, który może znacznie więcej niż zwykły śmiertelnik.
A.K.
Cała teoria śmiechu może zostać powiązana z postacią Trickstera, co jest początkiem do dalszych rozważań o współczesnym znaczeniu śmiechu czy też samego zwyczajnego uśmiechu.
Dość dużo powiązań jest również z cyrkiem, z tym dziś już nieistniejącym lub wymierającym.
Inspirującym tematem jest także narkolepsja, która jako choroba neuropsychiatryczna o nieznanym pochodzeniu jest interesującym punktem wyjścia do rozmowy o zdolnościach metafizycznych lub sile woli.
Dramat stwarza możliwości do rozważań na temat ulotności rzeczy i życia, kruchości zdarzeń i czasu. Nieuchronna skończoność życia może być oswajana, prowadzić do autodestrukcji lub może być pojmowana jako walor, prowokować do czerpania z każdej chwili.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Brak uwag.
D.G.
Bardzo ciekawa postać Persefony, która przedstawiona jest nie jako gniewna i niewzruszona, ale jako pełna miłosierdzia: Królowa piekieł, zwyciężona twą wielką miłością, oddaje ci małżonkę Eurydykę…
Eurydyka równie interesująca - mocna i zdecydowana postać.
Scenografia jest tłem dla sytuacji. Dramat nie powinien być problematyczny inscenizacyjnie.
D.G.
Wymaga ciekawej, uwspółcześnionej adaptacji przestrzeni.
A.K.
Na pewno pomysłu potrzebuje scena rozdzierania Orfeusza. Dramat wymaga uwspółcześnienia przestrzeni (głównie sceny w Hadesie).
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Bardzo ciekawy dramat, dobrze napisany, dobrze się czyta, bardzo mądrze feministyczny, bez moralizatorstwa czy sentymentalizmu, modnego w tamtym okresie. Z jednej strony dotykamy ludzkiego cierpienia w szerokim zakresie, z drugiej strony doceniamy afirmację i niesamowitość życia. Ogromny potencjał sceniczny.
D.G.
Mit Orfeusza to opowieść o śmierci i podziemiu, o śmierci Eurydyki, o śmierci Orfeusza, ale to również mit sztuki. Artysta próbujący wchodzić w kompetencje boga. Dramat w wymowie bardzo aktualny. W świecie dobrobytu i dostatku, w konsumpcyjnym społeczeństwie - problemy, które porusza są niezwykle ciekawe. Wątek romantycznej miłości i decyzji Eurydyki niezwykle mocny i „szorstki“.
A.K.
Dramat w kreatywny sposób opowiada dobrze znany mit. Uruchamia wyobraźnię.
Porusza tematy, które są osobiste i fundamentalne - takie jak miłość, umieranie, pojęcie śmierci, osiąganie dojrzałości i spokoju wewnętrznego, wolność jednostki, szukanie sensu lub pogodzenie z jego brakiem. Dzięki temu wystawienie tekstu może być szczerą historią realizatorów, bardzo autorską, choć istnieje ryzyko, jak zawsze w takim wypadku, że niezrozumiałą. Należy więc mieć nadzieję, że, jeśli opowie się to najuczciwiej jak to możliwe, to zostanie się zrozumianym choćby intuicyjnie.
Istnieje ciekawa płyta o Orfeuszu i Eurydyce - Anaïs Mitchell - Hadestown, można sobie posłuchać w ramach inspiracji.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
ok. 1942
WYDANIE
w: Świrszczyńska Anna, Orfeusz. Dramaty, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, 2014, ISBN/ISSN 978-83-61552-84-0
DOSTĘPNOŚĆ
w księgarniach i bibliotekach
PRAPREMIERA
21.09.1946 - Teatr Ziemi Pomorskiej w Toruniu, reż. Wilam Horzyca
INNE WAŻNE REALIZACJE
31.10.1946 - Teatr Stary w Krakowie, reż. Edmund Wierciński
realizacje telewizyjne: 25.02.1964 - Teatr Telewizji, TV Katowice, reż. Tadeusz Byrski; 26.04.1971) - Teatr Telewizji, TV Wrocław, reż. Krystyna Skuszanka;
CIEKAWOSTKI
Orfeusz Świrszczyńskiej zdobył II nagrodę w konspiracyjnym konkursie dramatycznym w roku 1943.
Pisano o nim w wielu pismach poświęconych problematyce teatralnej: „Teatrze”, „Listach z Teatru”, „Twórczości” (prof. Srebrny), „Tygodniku Powszechnym”, „Odrodzeniu” (Tadeusza Peipera). Pisano różnie. „Jedni chwalili poetyckość, nastrojowość, nowoczesne podejście do mitologii, ponadczasowość niejako sztuki, jej głębsze filozoficzne podłoże, inni na odwrót. Atakowali przeładowanie elementami filozoficznymi, poetyckimi, wymieszanie greczyzny z nowoczesnością, pojęć epoki klasycznej średniowiecza i czasów współczesnych, wyciągnięcie nieznanych mitów orfickich, a ominięcie popularnej legendy o Orfeuszu.” Sztuka Anny Świrszczyńskiej była niezwykle trudna, na co zwracali uwagę teoretycy teatru i literatury, między innymi profesor Srebrny. Dodatkowo publiczność w Toruniu, przyzwyczajona do lekkiego repertuaru, po prostu nie zrozumiała wymowy spektaklu. Nie potrafiła pojąć licznych antynomii w tekście, takich jak choćby współistnienie ze sobą groteski i liryki, śmieszności i powagi itp. Uwspółcześnienie mitu Orfeusza przez Świrszczyńską i oddanie tego w inscenizacji Horzycy poprzez dobór kostiumów, scenografię, grę aktorską, muzykę, było rażące w oczach konserwatywnej publiczności. Wszystkie te czynniki spowodowały, że toruńska inscenizacja Orfeusza przez widzów została przyjęta raczej z dezaprobatą. Jakub Grabowicz, Sztuka mierzona polską miarą - „Orfeusz” wg Horzycy, Teatralia Warszawa, 21 września 2011 źródło: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/2011/wrzesien_2011/210911_smpm.php
