21 + dziwaczna postać w finale + nieokreślona liczba statystów
KOBIECYCH
6: we wszystkich aktach: Stara - kucharka, niemłoda silna kobieta, mająca coś władczego i mocnego, jak mądre starki wiejskie Jurna - kucharka Mała - kucharka
w Akcie I: Antygona (postać z Antygony) Ismena (jw.)
Akt II: Kapuściarz Niemy Marcellus (postać z Hamleta) Hamlet (jw.) Bernard (jw.) Horacy (jw.)
Akt III: Didi (postać z Czekając na Godota) Gogo (jw.) Pozzo (jw.) Lucky (jw.)
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
1 dziecko: Mały Chłopiec (postać z Czekając na Godota) - w słomianym kapeluszu, niesamowity. Bardzo blady. (Akt III)
Dziwaczna postać (Akt III, finał) - jakby małpa antropoidalna, stwór „stamtąd”
oraz: Chór Starców (Akt I) Straże (Akt I) Dziewki i chłopcy (Akt II) - biorą udział w święcie kiszenia kapusty
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Akty I-III bez podziału na sceny.
MIEJSCA AKCJI
Koncepcja sceniczna autorki: Przód sceny przedstawia przez wszystkie trzy akty kuchnię. Trzy kucharki, które występują we wszystkich trzech aktach są ciągle te same, mimo skoków w czasie. Druga część sceny, tzn. część w głębi, wyższa od pierwszej, jest dla aktorów klasycznej „Antygony”, „Hamleta” i „Godota”. Tam się rozgrywają fragmenty tych sztuk.
Akt I - Antygona, wieczór i poranek następnego dnia Przód sceny: kuchnia, na lewo legowisko kucharek, na prawo palenisko, piec do pieczenia chleba, dzieża z ciastem itp. Tylna „scena” - prawie naga, fragmenty kolumn, może zasłony.
Akt II - Hamlet, w trakcie aktu mija co najmniej tydzień; upływ czasu zaznaczany przez wyciemnienia przodu sceny Kuchnia bardzo renesansowa z beczką wina na kozłach, kominkiem etc. W głębi druga scena, scena Hamleta. Raczej pusta. (Może to scena obrotowa, poruszająca się przez cały czas z aktorami, którzy pantomimicznie przedstawiają fragmenty sztuki.) Kuchnia pozbawiona jest ściany oddzielającej ją od reszty sceny, albo raczej ściana potraktowana jest bardzo umownie. Mimo to jest w niej okno.
Akt III - Czekając na Godota, jedność czasu: od świtu do poranka Bardzo nowoczesna kuchnia zbiorowego żywienia. Wielkie białe kotły, białe meble, ściana-okno. Za ścianą-oknem na dalszym planie rozległy widok na czarny pusty widnokrąg z czarnymi zdezelowanymi krzyżami linii wysokiego napięcia. Bliżej - placyk z samotnym drzewkiem pośrodku.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Kostiumy: Stylizowane na epoki (kolejne), ale bez przesady i dość oszczędnie określone przez autorkę. W Akcie II - Ofelia depcząc kapustę w beczce rozbiera się do naga.
Rekwizyty: Skupione wokół jedzenia, działań kuchennych, picia itd. Atrybuty kucharskie, których ilość i pojawienie się zależy od dosłowności inscenizacji.
W Akcie I - kucharki parzą ziółka dla Kreona, pieką w piecu chleb, Jurna, Handlarz drobiu i Kreon wychodzą do kurnika zabijać kurczaki, Kreon dojada resztki z wczorajszego obiadu; jako dowód zbrodni (tj. pogrzebania Polinika) pojawia się kuchenna łopatka do popiołu. W Akcie II - kucharki składają i liczą bieliznę domowników, odczytując z niej ich sekrety; potem Kapuściarz szatkuje kapustę, a Jurna i Ofelia udeptują ją w beczce do kiszenia; Hamlet przywleka arras, za którym ukrywał się Poloniusz, potem owija się w ten arras Mała. W Akcie III - Stara odgrzewa zupę fasolową i przygotowuje pieczeń; Mała robi z gazy welony dla siebie i Jurnej.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Antygona, Hamlet i Czekając na Godota - pojawiają się cytaty.
W Akcie III - marsz weselny najpierw cicho dobiega zza sceny, potem coraz głośniej i groźniej, aż ogłuszająco; w tym czasie korowód weselny biegnie wysoko podnosząc nogi (prawie taniec: aluzja do tańca śmierci). Welony powiewają.”
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza. Pojawiają się wierszowane przyśpiewki i poezja w cytatach z Hamleta i Antygony.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język jest zrozumiały, potoczny. Jeśli zdarzają się archaizmy, to raczej w formie charakterystyczności postaci. Bardzo żywe, potoczyste, barwne dialogi, żadnego przegadania. W kolejnych aktach powtarzają się (niemal jak refren) niektóre frazy w różnych wariacjach. Język jest zabawny, ironiczny.
Świetny tekst w kontekście rewidowania teatralnego kanonu i przywracania feministycznej perspektywy. Kobiety-kucharki komentują rzeczywistość postaci teatralnych i teatru jako takiego. Bez kobiet ten teatr by się zawalił.
M.J.
Bardzo ciekawe zestawienie prywatne-publiczne w związku z postulatem „prywatne jest polityczne”. Zmiana perspektywy, czyli kobieca domena jako centrum wydarzeń, jako motor wydarzeń, jako sens i zrozumienie. Polemika z mitami, tekstami, bohaterami kultury - nic nie jest takie, jak się państwu zdaje. W jakimś sensie - slow life / slow food. Pochwała aktywności codziennej w kontrze do melancholii rozważań ideologicznych, sławy, władzy, hierarchii, normatywności.
U.K.
Doskonały tekst, pokazujący daną dziedzinę życia „od kuchni”. Liczne seriale współczesne bazują na takim zabiegu (m.in. House of Cards). Kobiecy punkt widzenia danej sytuacji, kobiety jako siła sprawcza dziejących się wydarzeń.
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Kapitalne postaci kucharek (Mała, Jurna, Stara). Choć zbudowane na stereotypach, dają możliwość rozszalenia się w tych typowych kobiecych charakterach: stara-mądra, młoda-romantyczna, jurna-jurna, rozciągnięcia ich do granic możliwości, a co za tym idzie subwersji, wywrócenia.
M.J.
Bardzo ciekawe postaci - i Kucharki są charakterystyczne, mocne, momentami archetypiczne, momentami wręcz jak z filmu dokumentalnego; i postaci znane z dramatów, do których odwołuje się autorka, niosą wyzwanie ról (np.: połączenie powszechnego wyobrażenia Kreona z jego „kuchennym obliczem”; scena pijaństwa Ofelii; Pozzo i jego pragnienie małżeństwa w świecie, w którym jest „za późno”).
Autorka niemal sugeruje, że duet Handlarz-Niewolnik to ten sam duet, co Kapuściarz-Niemy, a w III Akcie Pozzo-Lucky. W dzisiejszych warunkach zespołowo-finansowych prawdopodobnie nie byliby to jedyni aktorzy grający po kilka ról w tym dramacie - to może być problematyczne, ale może być też wyzwaniem aktorskim (historia zatacza koślawe koło).
U.K.
Postaci Kucharek bardzo mocno zarysowane. Barwne komentatorki i inicjatorki wydarzeń. Jak bohaterowie Woddy’ego Allena w ironiczny i dowcipny sposób wpływają na pojawiające się w kuchni postaci. Zderzenie postaci ze znanych dramatów z codziennością i umiejscowienie ich w przestrzeni kuchennej stanowi wyzwanie aktorskie.
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Najciekawsze jest zbudowanie zaplecza teatru: czym jest dziś backstage? czy teatr nieinstytucjonalny to kuchnia teatrów instytucjonalnych wyznaczających kanon? kto dziś wystawia wielkie dzieła literatury i po co to robi? Za tymi pytaniami idzie pytanie o granicę, o to, co nią jest, kto ją wyznacza? Jak wobec tego zorganizować scenę lub gdzie wystawić spektakl? Bo może teatr, czy sama scena w teatrze okażą się średnio przydatne.
M.J.
Tekst niesie ogromne możliwości interpretacyjne - od przywracania wagi stereotypowo „kobiecym” zajęciom, przez reinterpretację historii, mitów, bohaterów kulturowych, po filozoficzne dylematy dotyczące sensu istnienia człowieka i świata. Te możliwości są jednak niebezpieczne, wymagają zniuansowanej struktury.
Koncepcja sceniczna autorki wymaga znalezienia sposobu inscenizacyjnego (np. scenograficznego, przestrzennego) na podwójną scenę, podwójną akcję. Zakłada też budowanie równoległego istnienia co najmniej dwóch planów, symultanicznych działań.
Ze względu na eklektyzm konwencji (zderzone sceny symboliczne, rodzajowe, ludyczne, romantyczne) oraz tematyki (polityczne spiski, seksualne wybryki, koniec świata i przypalanie się pieczeni) - trzeba znaleźć rozwiązanie (lub rozwiązania) formalne, właściwie zdekonstruować pojęcie konwencji jako takiej i zbudować sceniczny (performatywny) język tej rzeczywistości.
Być może właśnie realizm tu jest najbardziej symboliczny/filozoficzny?
U.K.
Zaplecze kuchenne, podwójna przestrzeń, spotkanie co najmniej dwóch, równoległych światów wymagają przemyślanego rozwiązania inscenizacyjnego.
A.K.
UWAGI DODATKOWE
Idealny dla TERAZ POLIŻ. TERAZ POLIŻ to kucharki polskiego teatru.
Pod dramatem w Dialogu cytat ze Stanisława Jerzego Leca: Najstraszniejsze są sprawy osobiste ludzi nieistniejących.
M.J.
Bardzo współczesna konstrukcja dramaturgiczna, właściwie afabularna. Dramat napisany z werwą, czuje się wręcz zapachy kuchenne.
U.K.
Dokumentalna forma idealna na scenariusz filmowy lub teatr telewizji.
A.K.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1959-1960 Paryż-Łódź
WYDANIE
Szczepańska Nora, Kucharki, w: Dialog, 1961, nr 1, s. 5 - 35, ISSN 0012-2041
DOSTĘPNOŚĆ
w bibliotekach
PRAPREMIERA
wg e-teatru: 29.09.1961 - Teatr Polskiego Radia, reż. Zbigniew Kopalko
wg zestawienia Kazimierza Brauna na jego stronie jako profesora University at Buffalo w stanie Nowy Jork (http://www.acsu.buffalo.edu/~kaz/productionsdirected-polish.html): 20.04.1961 - Teatr Współczesny, Warszawa, reż. Kazimierz Braun; przedstawienie dyplomowe na Wydziale Reżyserii, PWST Warszawa
INNE WAŻNE REALIZACJE
28.05.1964 - przedstawienie dyplomowe zrealizowane ze studentami PWST Kraków, reż. Jerzy Jarocki
realizacja telewizyjna: 30.03.1981 - Teatr Telewizji, Telewizja Polska (Katowice), reż. Marcel Kochańczyk
recenzja Bohaterowie od kuchni Jaszcza opublikowana w Trybunie Ludu dot. spektaklu Teatru Polskiego w Warszawie w reż. Jana Kulczyńskiego (1965) http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/90777.html
recenzja Historia od kuchni Marii Kosińskiej opublikowana w Życiu Warszawy dot. spektaklu Teatru Polskiego w Warszawie w reż. Jana Kulczyńskiego (1965) http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/90781.html
