3: Gilles de Rais - sam mówi o sobie: Gilles de Laval-Montmorency, pan na Rais, par i marszałek Francji Biskup Francesco Prelati Jan Rossignol
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
2: dzieci: Fleur-de-Lys - córka Gillesa, lat 8 Odette - dziewczynka złotowłosa
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Jedna scena (jednoaktówka).
MIEJSCA AKCJI
Sala w zamku Tiffanges.
Miejsce to samo przez cały czas. Pod koniec Fleur-de-Lys wchodzi na schodki w głębi i otwiera bogato rzeźbione drzwi, robiące wrażenie zamkniętego obrazu ołtarzowego. Za drzwiami widać niszę obitą czerwono oraz łoże pokryte czerwonym aksamitem. Gilles jest panem tego zamku. Sam mówi o tym miejscu: Nie mogę pozostać samotny tutaj, w tym gnieździe łotrów i morderców.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Księga z obrazkami, której nie wolno ruszać Fleur-de-Lys. Ona mimo to ją ogląda i rozmawia z Odette o obrazkach. Z rozmowy można wywnioskować, że to Biblia oraz że Fleur-de-Lys nic o niej nie wie, choć wychowuje ją ojciec wraz z biskupem.
Obrazek namalowany w książce przez Gillesa (ojca Fleur-de-Lys) i Fleur-de-Lys - Ogród Rozkoszy. Początkowo Fleur-de-Lys go maluje, później również o tym obrazku rozmawia z Odette.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Biblia.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język współcześnie zrozumiały, minimalnie stylizowany na dworski, rycerski. Jedno wtrącenie z łaciny: ignorantia affectata - użyte jako termin kościelny (ignorancja zawiniona).
Bezstresowe wychowanie dzieci. Egoistyczni rodzice, chowający dzieci dla realizacji swoich pragnień czy marzeń. Wpływ wychowania na charakter czy osobowość człowieka. Czy zło jest w nas, czy przychodzi z zewnątrz? Definicja zła. Przepis na idealnego mordercę. Czy Hitler mógł mieć coś wspólnego z małą Fleur-de-Lys? Czy zło może czynić człowieka prawdziwie szczęśliwym? Brak i potrzeba miłości. Tworzenie własnych zasad moralnych. Oczyszczająca, podniecająca krew. Tacierzyństwo. Próżność. Pycha. Polemika z wykorzystywaniem ludzi do eksperymentów psychologicznych (np. eksperyment więzienny prof. Philipa Zimbardo).
D.G.
Na poziomie psychologicznym i filozoficznym: czy da się wychować dziecko poza „programowaniem” światopoglądowym? Co się stanie, jeśli dziecko nie zostanie wyposażone w żadne kategorie moralno-etyczne?
Konflikt pomiędzy kościołem katolickim a rodzicem - kto ma prawo decydować o wpajanych dziecku wartościach?
Czym jest zło? Czy pragnienie zła jest złem?
Seryjne porwania i zabójstwa dzieci.
Z perspektywy społecznej: przedziwne i fascynujące wahania układu sił, przedefiniowanie hierarchii (pan, władca, dostojnik kościoła, mężczyzna, ojciec Vs dziecko, kobieta, córka). Kto ma władzę, kto jej pragnie, w jaki sposób do niej dąży, kto jest posłuszny komu i dlaczego, kto kogo degraduje, kto podejmuje decyzje, kto płaci, kto cierpi - wszystko to zapętlone, postawione na głowie, wieloznaczne i niezwykle przez to wytrącające z normatywnych kategorii.
Z perspektywy feministycznej (trochę przewrotnie): kobieta (dziewczynka) nie „wytresowana” według żadnego z patriarchalnych porządków, ale musi wybrać pomiędzy tzw. stereotypowym (i jednak tradycyjnie chrześcijańskim) dobrem i złem. I jej wybór jest zaskakujący. Gilles (ojciec) i Biskup właściwie dość przedmiotowo traktują Fleur-de-Lys, obaj myślą o niej jak o narzędziu (do zdobycia władzy, odkupienia win) - żaden się nie spodziewa, że ona chce być samodzielnym podmiotem. Nie mów tyle, chcę myśleć. Gdybym wiedziała, czego wy chcecie ode mnie, ty i on (…) Ja także chcę zabić. (Fleur-de-Lys)
U.K.
Dziecko jako doskonałe wcielenie szatana (Dziecko Rosemary). Dziecko wychowywane poza dobrem i złem – nie potrafiące odróżnić tych pojęć. Dyskusja o ateizmie. Postać biskupa, który daje milczące pozwolenie na szerzenie zła i zabijanie niewinnych dzieci. Okrutny, bezwzględny ojciec. Rytualne ofiary z dzieci. Obsesja władzy i mocy. Dyskusja na temat natury człowieka i natury zła.
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Ciekawe możliwości konfiguracji obsadowej, ważne jest zderzenie dziecinnej autentycznej niewinności z wyrachowaniem dorosłych.
D.G.
Bardzo ciekawe postaci. Żywe, niejednoznaczne, zwarte dialogi. Skomplikowane emocje, przeżywane - nie „przegadane”. Duża doza ironii.
Jak zagrać dzieci?
Za dużo się pytasz. We wszystkich bajkach pytać nie wolno i u nas także nie. (Fleur-de-Lys)
U.K.
Ciekawie, niejednoznacznie zbudowana postać Fleur de Lys. Niewinne 8-letnie dziecko, które wypowiada się jak dorosła osoba. Nie mów tyle, chcę myśleć (…) Ja także chcę zabić.
Postać ojca – świadomość popełnianych zbrodni, wstręt do własnego ciała, chęć rządzenia światem, zdobycia władzy jest u niego silniejsza niż miłość do jedynej córki. Postać nie jest jednoznacznie zła.
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Tekst daje dużo możliwości inscenizacyjnych, uruchamia wyobraźnię.
D.G.
Mówi się o wielu dzieciach - wcześniej porwanych, przywiezionych do zamku i zamordowanych.
Mimo, że jest to jedna scena, to konstrukcja całości jest dość wieloznaczna - można w niej wyróżnić kilka krótkich, odrębnych części. Pozornie mamy do czynienia z jednością czasu. Z drugiej strony - Odette na początku jest żywa, a potem martwa, i mówi się o tym, że zabił ją Gilles, jednak od momentu, gdy ostatni raz Odette była widoczna na scenie żywa, do momentu, gdy widzimy ją martwą, Gilles znika ze sceny tylko na krótką chwilę - czyli nie miał możliwości jej zabicia, jeśli próbujemy interpretować dramat realistycznie.
Kwestia obsadowa - kto i jak ma grać dzieci?
Szerokie pole interpretacyjne, bardzo oszczędne didaskalia, niewiele szczegółów dotyczących świata przedstawionego.
Nic tu nie jest łatwe na poziomie ocen moralnych - to nie jest sztuka z tezą, tylko szereg wątpliwości.
Pytanie o tzw. kostium (w pewnym sensie jest to decyzja dotycząca konwencji, ale i obszerności filozoficznej interpretacji): historyczny, fantastyczny, łotrzykowski, baśniowy… Można tu i operowo, i niemal na pustej scenie.
U.K.
Brak uwag.
A.K.
UWAGI DODATKOWE
Zaskakujące spojrzenie na zło i dobro.
Świetny tekst - śmiały, odważny, nawet bezczelny. Właśnie o to w sztuce chodzi, aby pozwolić swojej wyobraźni zajrzeć do najciemniejszych zakamarków duszy, poeksperymentować w bezpiecznej teatralnej przestrzeni, podejmować próby zrozumienia natury ludzkiej, ale nie w idealistyczny, życzeniowy sposób, tylko właśnie w obrzydliwie realny.
D.G.
Niepokojąca historia, choć dramaturgia sztuki jest właściwie zbudowana na rozmówkach (poza poważną, decydującą rozmową końcową dotyczącą dalszych losów Fleur-de-Lys). Autorka bardzo oszczędnie dawkuje informacje z przeszłości, ze świata zewnętrznego i każdy taki strzęp wiedzy otwiera kolejne mroczne domysły.
U.K.
Zło czające się w każdej istocie. W sprzyjających okolicznościach wypełzające na zewnątrz.
Atmosfera lęku. Mimo, że nie ma wartkiej akcji napięcie utrzymane na wysokim poziomie.
Filozofia zła.
A.K.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1908 (w tym samym roku pierwsze wydanie w: Panteon, Paryż, 1908, nr 2, s. 143-160)
WYDANIE
w: Amelia Hertzówna, Dramaty zebrane, Wydawnictwo KUL, Lublin, 2003, ISBN 83-7363-134-8
DOSTĘPNOŚĆ
w niektórych księgarniach (np. uniwersyteckich, internetowych) i niektórych bibliotekach
Sztuka została również opublikowana w Dialogu, nr 5-6, 2001.
PRAPREMIERA
Brak informacji.
INNE WAŻNE REALIZACJE
Brak informacji.
CIEKAWOSTKI
Warto sięgnąć po wstęp w w/w wydaniu. Znajduje się tam próba analizy, czemu - mimo uznania - dramaty Hertzówny tak skąpo były wystawiane.
