10: Eliza - żona Romana, przewodnicząca komitetu feministycznego Ada Wiśniewska - modelka pozująca Romanowi i jego kochanka Mela - członkini komitetu, koleżanka Ady Józefa - koleżanka Ady Kotowska - kuzynka Ady, wdowa Irena Zejdowska - pani z komitetu Sarnowska - pani z komitetu Lipska - pani z komitetu Kulińska - pani z komitetu, radykalna neofeministka (jak sama twierdzi) Jagusia – służąca
MĘSKICH
6: Roman - malarz Melański - dziennikarz Łubin - malarz Szklarski - kolega Ady Wiślicki - kolega Ady, dramatopisarz Ogrodzki - kolega Ady
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
2: Dorożkarz Posłaniec nr 18
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Akt I - 9 scen Akt II - 9 scen Akt III - 9 scen
MIEJSCA AKCJI
Rzecz dzieje się w mieście. Czasy współczesne.
Akt I - pokój w mieszkaniu Romana i Elizy przerobiony na pracownię malarską Romana, z niego przejścia: na werandę przez oszklone drzwi; do facjatki po krętych schodkach zasłoniętych kotarą; do przedpokoju, do buduaru i do jadalni. Akt II - pokój ten sam, co w Akcie I, tylko na werandzie nie ma już sztalug z obrazem, ani fotelu, na którym Ada pozowała. Akt III - jak w Akcie II.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Sztalugi, obrazy, palety, farby, pędzle - akcesoria pracy Romana. W Akcie I Roman maluje w trakcie rozmowy, potem Łubin i Melański oglądają obraz i komentują go.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Odniesienia do Mickiewicza (cytat z Pana Tadeusza) i do Sienkiewicza. Wspominani są Friedrich Nietzsche, Johann Wolfgang von Goethe, Max Stirner, H. G. Ollendorff.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język staroświecki. Drobne wtrącenia z łaciny, angielskiego, niemieckiego.
KONWENCJA
dramat mieszczański / groteska / wg autorki: komedia
Moralno-feministyczna. Taka niby standardowa sytuacja: biedna żona poświęcająca karierę dla męża, tylko pytanie tutaj można skierować do żony, czy przypadkiem nie jest jej to na rękę? O zamiataniu pod dywan problemów emocjonalnych. O braniu konsekwencji za własne decyzje, szczególnie te moralnie niewygodne.
D.G.
Próba nieklasycznego potraktowania klasycznego trójkąta, z przemianami społecznymi, działaniami feministycznymi, rozgrywkami artystycznymi i pijaństwem antyburżuazyjnym w tle.
Kiedy schematy stają się do bólu schematyczne - nic już nie ma sensu. Nie ma też nadziei, że cokolwiek kiedykolwiek się zmieni. Można się tylko śmiać z tego, jacy ludzie są schematycznie głupi i wredni.
Ciekawy wątek feministycznego komitetu, szykującego się do walki o bierne i czynne prawo wyborcze. Mężczyźni (z Romanem na czele) przepowiadają paniom z komitetu, że już niedługo one będą rządzić, one same też mają takie przeświadczenie. Jednak zajmują się głównie obroną czci niewieściej i pruderyjnym oburzaniem się na cudze grzechy. Widać, że dotychczasowy porządek upada, ale nikt jeszcze nie wie, jaki będzie ten nowy (również w kontekście kolegów Ady, którzy chcą niszczyć burżuazję). I wychodzi na to, że feministki są antyfeministyczne i ci, co nie znoszą burżuazji - tak naprawdę chcą być burżuazją.
U.K.
Natchniony artysta, parcie na szkło, kariera, odpowiednie towarzystwo.
Mąż, żona i kochanka pod jednym dachem.
Silne pragnienie kochanki bycia żoną artysty i matką jego dzieci.
Panie z komitetu feministycznego nieustannie zmieniające zdanie.
To wszystko brzmi w miarę współcześnie, tylko takie nagromadzenie stereotypów i schematów nie zadziała współcześnie.
E.O.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Postaci ciekawe, lecz w bezpiecznej normie.
D.G.
Wszystkie postaci przerysowane do tego stopnia, że tworzy się atmosfera duchoty, że budzi się sprzeciw wobec braku alternatywy dla tych wszystkich „typów”.
Eliza - jedyna chyba nieprzerysowana postać w tej defiladzie charakterów, choć ciężko powiedzieć, czy da się w graniu utrzymać jej realizm w kontakcie z otaczającą ją karykaturą.
U.K.
Postaci potraktowane grubą kreską. Radykalne wszystkowiedzące panie z komitetu feministycznego. Pozująca do obrazu pt. Hetera modelka, kochanka malarza. Do tego artysta poszukujący natchnienia oraz jego biedna, zdradzona żona.
E.O.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Dramat na pierwszy rzut oka wydaje się być już dość nieaktualny, choć ma w sobie duży potencjał.
D.G.
Nagromadzenie kontrastów, absurdalnych zderzeń kwiecistych mów (panie z komitetu, Melański), słów poetyckich i zgorzkniałych (Roman, koledzy Ady), erotycznych scen Romana z Adą i naiwnego sentymentalizmu Meli i Łubina.
Współcześnie wymagałoby jakiejś adaptacji, chyba, że chodzi o historyczny walor.
U.K.
Stereotypowy kabarecik i nawet zakończenie, gdzie wszyscy bohaterowie się po kolei kompromitują, nie będzie dziś już śmieszyć.
E.O.
UWAGI DODATKOWE
Brak.
D.G.
Bliskie Zapolskiej, ale bez jej swady i złośliwego, ciętego języka. Zresztą Zapolska (przynajmniej w swojej twórczości) nie wierzyła w miłość, więc bezwzględnie ją ośmieszała, a Kallas wierzy, że miłość jest możliwa - nawet jeśli jest niezgodna z powszechnie przyjętymi normami.
Ciężko się pozbyć wrażenia, że to dramat antyfeministyczny i antynowoczesny. Konserwatywny.
U.K.
Brak.
E.O.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
1909 (pierwsze wydanie)
WYDANIE
Kallas Aniela, Żona czy kochanka. Komedya w 3 aktach, Księgarnia D. E. Friedleina, Kraków, 1909 Kallas Aniela, Żona czy kochanka. Komedya w 3 aktach, E. Wende i Ska, Warszawa, 1909
DOSTĘPNOŚĆ
w bibliotekach i w cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona
PRAPREMIERA
brak informacji
INNE WAŻNE REALIZACJE
brak informacji
CIEKAWOSTKI
Prawdziwe imię i nazwisko autorki: Aniela Korngutówna; używała też pseudonimów: Juliusz Piasecki i Marian Biliński.
