6: Maria (Wereszczakówna) Pani marszałkowa nowogrodzka Tekla - ochmistrzyni Rozalka - pokojowa Karolina Gryndzowa - stara piastunka
MĘSKICH
9: Hrabia Lorens Józef - brat Marii Michał - brat Marii Tomasz (Zan) Edward Szambelan - ojciec hrabiego Posłaniec Wasilko Młodzieniec (Adam Mickiewicz)
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
10: Służący
oraz goście na przyjęciu w III akcie: Rotmistrz Sędzia Podkomorzy Profesor Panna pierwsza Panna druga Akademik Dama starsza Ludwika
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Akt I - 11 scen. Akt II - 7 scen. Akt III - 13 scen.
MIEJSCA AKCJI
Akt I - 1820 r. Lato. Salon na dworze wiejskim (w Tuchanowiczach), z dużą ilością książek, fortepianem, zegarem, kominkiem, figurkami z saskiej porcelany (Serwis Wojskiego!) i doniczkami astrów oraz lewkonii. Akt II - 1821/22 r. Zima. Salon miejski w Wilnie. Akt III - 1823 r. Październik. Sień Dworu w Bolcienikach: chłodna, szara, z portretem Napoleona, zamiast Matki Boskiej, brak firanek i kwiatów, kamienna podłoga.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Fortepian, na którym Tekla akompaniuje sobie do ballad pisanych przez pana Adama (Mickiewicza), a którego brak w domu jej męża.
Zegar, grający Mazurka Dąbrowskiego w Tuchanowiczach i zegar grający kurantem pod koniec aktu II w wileńskim pokoju Marii i Hrabiego.
Szachy - w XIX wieku kobiety grające w szachy stanowiły ewenement.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Teksty Adama Mickiewicza: Świtezianka, Pieśń Filaretów, Pan Tadeusz, Dziady.
Ponadto: melodia Laury i Filona, Biblia, Mazurek Dąbrowskiego.
Wspomina się również Byrona.
Oczywiste odniesienia do Promienistych, Towarzystwa Filomatycznego i Zgromadzenia Filaretów.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza, z wyjątkiem momentów, w których postaci cytują twórczość Mickiewicza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język lekko przestarzały. Dialogi nudne, przegadane.
Zderzenie romantyzmu z myśleniem o pracy u podstaw, solidnej wspólnotowej pracy. W dramacie wydaje się zwyciężać nowopowstający nurt romantyczny, ale nie jest to zwycięstwo jednoznaczne. Hrabia, mąż Marii, jest dobrym człowiekiem, który może nie rozumie poezji, ale jest prawy i nawołuje do reform, prowadzi uczciwą i żmudną pracę polityczną. Zamiast nawoływać do powstania, chce uwłaszczać chłopów, a w szlachcie i arystokracji obudzić przedsiębiorczość i sprowokować ich do budowania kraju w oparciu o drobne „interesa”.
Hrabia nie jest promienisty, ale kocha Marię i jej nie zdradza, mimo że ona nigdy go nie pokochała i nigdy nie poszła z nim do łóżka. Mickiewicz za to jest promienisty, więc mu wolno. Kocha Marię namiętnie, ale ma też inne kochanki (nieuzgodnione z Marią), w tym panią Karolinę, żonę kowneńskiego lekarza.
Pan Adam / Młodzieniec przeznaczony jest do rzeczy wielkich, większych niż miłość, dlatego Tomasz Zan uprasza Marię, żeby się z Mickiewiczem nie spotykała. Wg Zana - Arcypromienistego, człowieka stać w życiu tylko na jedną wielką, prawdziwą namiętność, dlatego albo Maria, albo Dziady.
Inna historia, herstoria Adama Mickiewicza.
M.J.
Mit wieszcza narodowego - Mickiewicz jako piękny, mądry, przeznaczony do rzeczy wielkich, w rzeczywistości będący zbolałym mężczyzną, który spotyka się równocześnie z kilkoma kobietami.
Idee romantyczne w dramacie zostają przedstawione w groteskowy sposób, budzą raczej politowanie niż zachwyt.
Miłość romantyczna jest tematem starym jak świat. Czy współcześnie jest ona jeszcze aktualna? Czy ludzie wciąż jej potrzebują? Potrafią przeżywać romantyczne uniesienia?
A.K.
Historia miłości Adama Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny. Postacie historyczne, więc warto odnieść się do wiarygodnych źródeł historycznych i porównać to z wizją autorki.
Idealizowanie wieszczów narodowych - Mickiewicz jako piękny, cierpiący mężczyzna, choć w rzeczywistości miał problemy z utrzymaniem higieny jamy ustnej i równoczesne romanse z kilkoma kobietami.
Łatwość ulegania słodkim słówkom. Romantyzm i miłość romantyczna: czy dziś w ogóle byłaby możliwa taka naiwność i zakłamanie, taka ilość bezdechów na sekundę?
Nie jestem przekonana, czy zamierzenie, ale dramat obnaża groteskowość romantyzmu. Szczególnie w zestawieniu z faktami historycznymi, historia opowiedziana w dramacie jest bliska zapiskom z pamiętnika nastolatki.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Hrabia, który na początku wydaje się stereotypowym, prostackim arystokratą, szlachcicem, w miarę upływu czasu odsłania przed widzami kolejne warstwy swojej osobowości.
Bracia Marii są jak Paul i Peter z Funny Games Michaela Hanekego. Z tą różnicą, że finałem nie jest śmierć siostry, a małżeństwo.
M.J.
Postaci papierowe, mało interesujące.
A.K.
Wątek gry w szachy i cała osobliwa postać Marii mogą być wdzięczne na scenie.
Ogólnie postacie monotonne. Prowadzone w jednym duchu.
K.W.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Zderzenie dwóch arystokratycznych dworów, w Tuchanowiczach i w Bolcienikach. Dwie symboliczne przestrzenie, z których jedna znajduje swoje odbicie w wielkiej narracji o Polsce, czyli w twórczości Mickiewicza. Co mówi ten wybór o współczesnej Polsce?
Postać samego Adama, o którym się nieustannie mówi, ale który nie mówi nic. Przemawiają jedynie jego teksty, cytowane przez pozostałych bohaterów dramatu. Mickiewicz/Młodzieniec pojawia się fizycznie tylko raz - pod koniec drugiego aktu.
M.J.
Wymaga uwspółcześnienia i adaptacji, w obecnej formie może „trącić myszką”.
A.K.
Dramat do skrótu. W moim odczuciu możliwy do realizacji tylko przy włączeniu faktów historycznych.
K.W.
UWAGI DODATKOWE
Zapewne znawcy twórczości i życia Mickiewicza są w stanie wyciągnąć dużo więcej z tego tekstu.
M.J.
Brak.
A.K.
MARIA: Ależ ballady to nie buraki, które ty w cukier pragniesz zamieniać.
K.W.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
Nieznana jest dokładna data powstania tekstu. W maszynopisie jest data ustawy o prawach autorskich, której podlega tekst - 1926 r.a data prapremiery Promienistych to 1946 r., można zacieśnić zatem datę powstania do tych 20 lat pomiędzy 1926 a 1946 r.
WYDANIE
Tekst nigdy nie został wydany w całości, choć jego fragmenty były drukowane w prasie (Arkona: miesięcznik poświęcony kulturze i sztuce, Tom 1, Numer 5 (1945-1946) s. 10-11 - fragment Aktu II; Dziennik Polski, dod. Literatura i sztuka, 1945, nr 299, s.4-5 - fragment Aktu III).
DOSTĘPNOŚĆ
Korzystałyśmy z maszynopisu dostępnego w bibliotece Stowarzyszenia Autorów ZAIKS.
PRAPREMIERA
19.01.1946 r. - Teatr Ziemi Pomorskiej, Toruń, reż. Wilam Horzyca
28.05.1949 r. - Teatr Dramatyczny w Gdyni, scena Teatru Wybrzeże w Gdańsku, Ja kocham cały naród. Montaż z okazji 150-lecia urodzin Adama Mickiewicza (w którego skład wchodzili m.in. Promieniści), scenariusz Kazimierz Barnaś, reż. i inscen. Halina Gall
CIEKAWOSTKI
Tak wyraziła się o PromienistychMagdalena Samozwaniec: Sztukę Krystyny Grzybowskiej „Promieniści" o Adamie Mickiewiczu i Maryli moglibyśmy nazwać Put-kameralną. źródło: program teatralny prapremiery Hotelu Belle-VueMagdaleny Samozwaniec w Teatrze Ludowym w Warszawie (1958)
Fragment recenzji Magdaleny Samozwaniec z realizacji w Krakowie w 1947 roku (Dziennik Polski, 15.02.1947) […] Grzybowska wraz ze Stopką i wspaniałym reżyserem Ziembińskim - nie wiadomo czy przypadkiem, czy to świadomie - uczynili z tej sztuki coś jak gdyby udany seans spirytystyczny, na który przychodzą znani nam z dziejów literatury polskiej sławni zmarli […] źródło: Cyfrowe Muzeum Starego Teatru w Krakowie (patrz link poniżej)
szczątkowy ślad realizacji Promienistych pod koniec lat 50. w Teatrze im. H. Modrzejewskiej w Zakopanem (sala „Morskie Oko”), dzięki staraniom Ludwika H. Morstina http://nowe-brzesko.iaw.pl/?id=74094&location=f&msg=1
